Autobusy

Niewielu z Was pamięta, że przed laty PKS uruchamiał regularne kursy miejskie i podmiejskie w miastach, w których nie działały odrębne zakłady komunikacji autobusowej. Jak widać powyżej – najbardziej rozwinięta sieć połączeń funkcjonowała w Tomaszowie Lubelskim i muszę się pochwalić, że korzystałem tu z tych usług i to kilka razy. Co ciekawe, linie te nawet były numerowane a kursy wykonywane cyklicznie jak przystało na komunikację miejską. Autobusy bardzo często zaczynały bieg przy dworcach PKP. Moją uwagę szczególnie zwróciły: linia nr 3 w Biłgoraju zapewniająca połączenie z dworca PKP do centrum miasta oraz linia nr 1 we Włodawie uruchomiona w tym samym celu. A jak daleko jest z włodawskiego dworca do centrum przekonałem się niegdyś na własnej skórze zdziwiony, że mijają mnie po drodze jakieś miejskie berliety. Kursy wykonywane były na ogół autobusami miejskimi zakupionymi w tym celu przez PKS-y serii: H-9 35, jelcz PR110M oraz L11. Powyższa tabela pochodzi z sieciowego rozkładu jazdy autobusów obowiązującego w okresie: 27.05.1990 r. – 01.06.1991 r.

O PIERWSZYM PROTEŚCIE STUDENCKIM W POLSCE PRZECIW AUTOBUSOM SERII MEX

Kiedy i na jakiej uczelni odbył się pierwszy strajk studencki w Polsce w okresie schyłkowego Gomułki? Otóż to. Jak wszyscy mylicie się, moi drodzy. Taki strajk odbył się około roku wcześniej niż strajk studentów Uniwersytetu Warszawskiego w 68. Studenci I roku SGPiS- u mieszkający w akademiku przy ul. Madalińskiego przeprowadzili strajk okupacyjny ulicy. Między innymi późniejszy Profesor tegoż SGPiS-u Stanisław Kasiewicz a takoż niżej podpisany. Życie studenckie jak wiadomo to zarwane noce. Kładziesz się spać o 2-3 nad ranem, a tu o 4,30 przed okno akademika zajeżdża autobus i grzeje silnik bo o 5 rano wyrusza w pierwszy kurs. To była zima, lub wczesna wiosna 67 więc nic dziwnego że takie codzienne pobudki bardzo denerwowały towarzystwo. Wystarczyło, że ktoś na korytarzu zawezwał donośnym głosem:”bierzemy krzesełka i blokujemy ulicę”. I uliczka /ślepa, boczna Madalińskiego/ została zablokowana. Na jezdni, dość wygodnie bo na krzesełkach usiadło 30-40 chłopa. Nie minął kwadrans jak pojawiło się kilka pojazdów marki „ Nysa” wypełnionych policjantami. Wyszedł oficer i stanął przed dość rozbawionym, jak pamiętam, towarzystwem. Zaczęły się rokowania, oficer po niewielkiej dyskusji zrozumiał, że sprawa jest jednak poważna. Zapewne obiecał iż „ zrobi co może” i wyperswadował nam dalszą okupację ulicy. Zresztą pamiętam, że było zimno a nie każdego stać było na modny wtedy kożuch. W ciągu tygodnia- dwu, początkowy przystanek linii, chyba 117, został przesunięty na koniec ulicy i budził mieszkańców bodajże niewielkiego bloku. I tak musieli przecież wstawać do pracy ku chwale socjalistycznej Ojczyzny.
Pytanie czy jest sens wspominać drobny w istocie przejaw studenckiego oporu. Historyk Andrzej Paczkowski w rzetelnym, wydanym w 2003 r. przez Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk opracowaniu „ Strajki, bunty, manifestacje jako polska droga przez socjalizm” pozostawia rok 1967 poza skalą klasyfikacji poszczególnych okresów. Warto jednak wspomnieć o tym wydarzeniu dla przykładu jaka była atmosfera tamtych lat.

Autor: Alfred Kuna ( 11.08.2020 r. )

BILECIKI DO KONTROLI (22.03.2020 r. )

Dwóch było kanarów w MPK Zamość. Jeden niski i tęgawy. Wołali na niego Antoni. Zawsze chodził w berecie, nawet w największe upały. Poza tym, to ubiór raczej luzacki. Natomiast drugi to prawdziwy postrach. Wysoki choć już postępujący w latach. Już sama sylwetka budziła respekt: mundur, czapka rogatywka. Musiał to być mundur jeszcze z początkowych lat funkcjonowania komunikacji miejskiej bo w latach 80 – tych już kierowcy umundurowania nie nosili. Ten arcykanar był wyjątkowym służbistą i wołali na niego: Józef. Mi też na jego widok przechodziły ciarki na całym ciele, a szczególny lęk wywoływały grube okulary, które nakładał podczas prowadzenia rewizji. Ten słabnący wzrok to jednak w pewnym sensie była jego przysłowiowa pięta Achillesa. Antek, wiele dziur dzisiaj? Wiele – krzyczy Antek. Poszedł, odrzekł Józef a ja odetchnąłem z ulgą, bo stosowałem na ogół bilety wielorazowego użytku. Kontrolę robili zwykle we dwóch. Józef wsiadał z przodu a Antoni tylnymi drzwiami. Dlatego preferowałem podróżowanie w tylnej części autobusu, gdzie szczególnie w autosanach były dziurkacze. W przedniej części były kasowniki stemplujące bilety tuszem z informacją o dacie i numerze pojazdu. Nie było na szczęście godziny, ale dziurki były najbezpieczniejsze bo nikomu nie chciało się ich przestawiać w trakcie dnia. Ponadto Antoni był bardziej wyrozumiały dla młodzieży, za to Józef – niespotykany nawet w tamtych czasach skrupulant i pedant…

Kontrola biletów rozstawiała się zwykle na przystanku: „Kino Stylowy”, który mieścił się na rondzie przy starym mieście. W miejscu gdzie działało kino obecnie jest remontowany kościół franciszkanów. Kończyło tu bieg kilka linii podmiejskich. Kontrola rezydowała przeważnie w bazie mzk, ale tak dwadzieścia po godzinie przychodziła na przystanek w celu polowania na gapowiczów. To już bardzo stara tradycja, że autobusy w Zamościu jeżdżą stadami, a w tamtych czasie tych linii podmiejskich było kilkanaście i wszystkie przyjeżdżały na raz, w odstępie kilku minut. Do jadącej z Karpia linii 12, przenumerowanej potem na 44 na dworcu PKS bardzo często wsiadały stare babki, które przyjeżdżały z terenu nawet całego województwa czy dalszych regionów autobusami PKS-u. W tamtych czasach nie można było kupować biletów u kierowcy, a kiosków nie było za dużo, zresztą często były pozamykane. Przy dworcu PKS to generalnie trzeba było wiedzieć, gdzie ten bilet można kupić. Popularną formą było odkupowanie biletów od innych współpasażerów w autobusie, ale akurat w liniach 44,46 czy 47 jadących z okolic Jarosławca podróżni wysiadali przy dworcu, tak, że do przystanku końcowego mało już kto dojeżdżał. Ponadto trafiali się też obcokrajowcy , dewizowcy i oni to już całkiem nie wiedzieli,o co chodzi z tymi biletami. Wystarczyło wyjść o odpowiedniej porze na przystanek i czatować na nieświadome ofiary, niczym pająk o czym kontrola doskonale wiedziała.

Z kolegami ze szkoły lubiłem obserwować ciężką pracę zamojskich kanarów. Czas w oczekiwaniu na przyjazd autobusu upływał im zwykle na błogich rozmowach dotyczących przeważnie tematyki zakładu komunikacji ale gdy tylko pojawił się czerwony na horyzoncie następowało gwałtowne ożywienie. A najczęściej było tak, ze te autobusy nadciągały parami, np 12 i 14 na raz. Wtedy był dylemat i szybka decyzja: bierzemy dwunastkę bo pełniejsza. Istotnie w dwunastce na ogół się baba z wiadrami z dworca albo z targu trafiała, bez biletu. Stosunkowo rzadko wychodzili zrezygnowani: „nic nie ma!” Był umówiony jakiś znak ręką, chyba v, że kontrola – nie wiem zresztą po co, bo działali zwykle podwójnie. No i wtedy baba przeważnie zaczynała płakać, ale Józefa to nie wzruszało: „no to co będziemy płacić”. Były jeszcze inne hasełka: co kasownik nie przebija? a są dwa kasowniki w wozie! A kontrola się rozpoczynała nieśmiertelnym: „bileciki do kontroli” .

Kiedyś jak byłem starszy wracałem ze szkoły już zwykle autobusem, przeważnie O. Jadę kiedyś zerówką z większą grupą osób no i nikt tam nie kasował biletu bo autobus zatłoczony i zerówki się nie czepiali na Plantach. A tu niespodzianka – kontrola! Józef wparował do pierwszych drzwi. Był to czas, że jeździły już berliety i powstała panika w tylnej części pojazdu. Wszyscy rzucili się do kasownika, to chyba był ten głośny na tusz. Bo w berlietach aż 3 kasowniki w różnym układzie, a to był ten ex warszawski pojazd. Józef z wrażenia aż podskoczył bo chciał zobaczyć kto kasuje, ale uderzył się dosyć mocno w rurę na której przymocowane były uchwyty dla pasażerów. W końcu dał sobie spokój i zażartował: „halo, tutaj z przodu też jest kasownik!”. Wszyscy w głośny śmiech!

Były jeszcze pogonie. Na przystanku przy parku, obecnie zlikwidowany, który nazywał się Rondo Zieleń dziadki też często stali. Kończyło tu bieg też kilka linii podmiejskich. No i kiedyś wychodzi z autobusu jakaś wymalowana kurew, a dziadek za nią krzyczy: proszę pani, proszę poczekać! Okazało się, że tyłkiem zakręciła i dała mu stary bilet a ten dopiero po chwili zaczaił. A laska w nogi. To oni we dwóch za nią. A ona przy wejściu do parku stanęła, zdjęła czerwone szpilki i dyla do parku. A ci za nią gonią. A ja z kolegą za nimi pękamy ze śmiechu. A laska w krzaki się schowała. To oni za nami bo się zorientowali, że się śmiejemy. Potem jakiś czas autobusami nie jeździłem. Gonili też kiedyś jakąś starszą babę, to najpierw wiadro porzuciła a potem siatkę z zakupami, ale uciekła na miasto.

Oni byli dosyć charakterystyczni i jak na przykład któryś wszedł do sklepu, a przeważnie były kolejki to zaraz padało hasło: że bilety sprawdzają i wszyscy w śmiech. A kolega Mex opowiadał mi, że kolejka w kinie Stylowym , ludzie się kłębią na schodach i wchodzi Antoni a tu od razu wielka radość, że będzie bilety sprawdzał.

Historyczne rozkłady jazdy MZK Zamość ( 21.04.2019 r. )

Przedstawiam archiwalne rozkłady jazdy z wiat przystankowych MZK Zamość z początku lat 80 – tych ubiegłego wieku. Są to odręczne wypisane tabele odjazdów na papierowych wydrukach, które zostały… zalane woskiem, co jednak znacznie zwiększyło ich odporność na niekorzystne warunki atmosferyczne. Rozkłady  wieszane były w metalowych kasetkach zabezpieczonych grubymi szybami, które czasami były tłuczone przez nieznanych sprawców. Na przystankach uznanych za mniej reprezentatywne takich kasetek, jak i rozkładów jazdy  nie było wcale. Stał tam tylko słupek oznaczający miejsce zatrzymania, natomiast na tych ważniejszych była wiata, ławka i właśnie takie tablice odjazdów. Oczywiście w poniższych rozkładach obowiązuje nieaktualne już nazewnictwo ulic i  na przykład: zamiast ul. Szczebrzeskiej mamy ul. Hanki Sawickiej, zamiast ul. Wyszyńskiego mamy Al. Lenina a obecne Zamojskie Centrum Komunikacyjne mieściłoby się na ul. R. Luksemburg.

Powyższy rozkład pochodzi z początku lat 80 – tych, chyba z 1981 r. Autobusy kursowały co godzinę. Nowa linia „32” została doczepiona do tabeli w późniejszym czasie niż zawieszono rozkład. Kiedy ją uruchomiono, to po prostu przytwierdzono wycinek  rozkładu zszywaczem do starego. Była to ostatnia z linii numerowanych jaką  uruchomiono przed zmianą numeracji, która nastąpiła w 1986 r. Do 1983 r. przy tworzeniu linii panowała moda na dodawanie do  starych numerów  liter alfabetu. I tak powstały: „2b”, „2c”, „2d” itd. Jeśli chodzi o dwójki, to przed korektą rozkładu jeździła jeszcze jakaś oznaczona na tablicach kierunkowych autobusów: 2″, którą potocznie nazywano: dwójką drapaną, lecz w tabelach przystankowych nie była uwidoczniona wcale. Linia widmo! Z kolei  „2b” i „3b” na tablicach kierunkowych autobusów oznaczano jako „2 bis” i „3 bis”.

Uwagę zwraca  nocna linia .”N”, kursująca na trasie: Dworzec PKS – Partyzantów – Starówka ( obecny hub )  – Przemysłowa – Kilińskiego – Zagłoby – Wojska Polskiego – Piłsudskiego – Szczebrzeska Mechanik. W tym czasie na tej linii kursował zwykle autosan H9 – 35 o numerze bocznym: 105 w barwach kremowo – wiśniowych, a w późniejszym okresie  biało – czerwony o nr 145. Drugą linią do której był przypisany stały autobus to „28 b”. Początkowo to chyba był autosan o nr 93, a potem to już chyba 140 ale dokładnie nie pamiętam. Jeździł ten sam kierowca, który ponoć lubił kolej a trasa przebiegała z Dworca PKP przez Piłsudskiego, Janowice do Bortatycz pod lokomotywownię LHS. Linie: „28b” oraz „2c” dojeżdżająca do miejscowości Wierzbie rozpoczynały bieg przy samej poczekalni dworca PKP, gdzie zlokalizowany był specjalny przystanek. Takie mini centrum przesiadkowe z drzwi wagonu do drzwi autobusu. Zamieszczony powyżej rozkład jazdy pochodzi z głównego  przystanku: „H. Sawickiej PKP”, oznaczanego czasami też „H. Sawickiej zoo” który  znajdował się na wysokości wjazdu na parking zoo. W sumie w tym samym miejscu jest obecnie – też blisko dworca. dlatego  nazwa przystanku: „Dworzec PKP” jest formalnie błędna. Na usprawiedliwienie mogę napisać, ze na przystanku przy poczekalni był tylko słupek bez rozkładu jazdy i zapewne ochrzczono tym mianem najbliższy, na którym można było uwidocznić  nazwę.

Z dniem 1.05.1983 r. nastąpiła pewna rewolucja w numeracji linii, która polegała na wprowadzeniu kursów cyklicznych na liniach nr 2 i 3, w zamian za likwidację kursów oznaczonych: „2b”,  „2d”, „3b”, „3d”. I tak w szczycie na dwójce i trójce  wozy kursowały co 10 minut, zaś poza szczytem co 20 minut. Uruchomione  zostały także nowe linie, np: „0/1”, „32/1” ( numeracja dalej zagmatwana ) a także wydłużono kursowanie niektórych np: „2c”. Właśnie w 1983 r. zapanowała moda na uruchomianie nowych linii z łamana numeracją. Dopiero po trzech  latach to uporządkowano.

Z przystanku „Podgroble” korzystałem bardzo często wracając ze szkoły, w której zajęcia odbywały się zwykle na drugą zmianę od 13 do 18 i w zimie powroty wypadały już nocną porą. Był to niestety przystanek na żądanie i przed opuszczeniem pojazdu trzeba było podejść do kierowcy i wyklepać formalną formułkę: „wysiadają tutaj”, co napawało mnie stresem, bowiem autosanami o nr bocznych 96 i 98 jeździli starzy i głusi kierowcy, a te wozy często chodziły na ósemce, która jechała jako pierwsza po zakończeniu lekcji. Dlatego wolałem wracać linią nr „32”. Czasami jednak zbierała się większa grupa wracających i już z nimi się zabierałem i wtedy  było losowanie delikwenta, który  zażąda zatrzymania na Podgroblu. Ja klepałem  wczoraj – ty prosisz dzisiaj. Stres ogromny a zdarzali się  i tacy kierowcy, którzy nie chcieli stanąć, gdy delikwent powiedział coś nie tak, używając własnych słów. Skąd ta formuła się wzięła to nie wiem, podejrzewam, że stała się tradycją. No ale najgorsi byli głusi kierowcy. Kiedy dziadek nie usłyszał to wysiadało się na dworcu PKP co w sumie też było atrakcją, ale nie dla starych babek –  sąsiadek z osiedla, które wracały np z nabożeństwa w Kolegiacie. Raz taka jedna zaczęła się wydzierać, ale nie pomogło. W końcu walnęła kierowcę laską po głowie i ten stanął niczym koń pociągowy na komendę na moście nad rzeką Łabuńką. Wkrótce zaczęto zabudowywać stanowiska kierowcy w autosanach różnymi szybami i deskami na modę obecną w jelczach PR110. A i przystanek uzyskał w końcu wyższą rangę.

Niestety, rzucają się w oczy linie kursujące stadami. Tak było z podmiejskimi: „15”, „19” i „21”, ale generalnie wszystkie kursy dalekobieżne wyruszały z okolic starego miasta około godziny 0.40 by wracać tam na 0.30. Taka przez wiele lat panowała polityka, chociaż w dzisiejszych czasach też niewiele poprawiło się w tym względzie, z tym, że znacznie spadła ilość tras podmiejskich.

Linia „N” była skomunikowana z przyjazdami i odjazdami pociągów i gdy zmieniał się ich rozkład jazdy to dokonywano stosownych korekt w kursowaniu autobusu, natomiast znacznie popsuto dzienną komunikację pomiędzy dworcem kolejowym a autobusowych, ponieważ linia „0” kursowała tylko w szczytach przewozowych, a na dworzec PKS przestała dojeżdżać dwójka, która wcześniej chodziła  tam prawie całą dobę  we wszystkie dni tygodnia. Była co prawda jeszcze „32” ale jechała dookoła i też relatywnie wcześnie kończyła jazdę. No i szczególnie problematyczne były dojazdy w weekendy. Wiem, bo miałem rodzinę na Słonecznym Stoku.

Otwarcie Zamojskiego Centrum Komunikacyjnego ( 4.04.2019 r. )

Była uroczysta prezentacja obiektów oraz nowych autobusów ustawionych w rządku.

Prezentowane  pojazdy wywołały spore zainteresowanie. Moją uwagę zwróciła dziwna numeracja nowo przybyłych: od 002 do 007, przy czym pierwszy solaris z nowej serii, który pojawił się jeszcze w październiku 2018 r. posiada numer 339. To chyba jakieś tymczasowe rozwiązanie i mam nadzieję, że numeracja będzie kontynuowana od 340 w górę.

Trzeba przyznać, że pojazdy są komfortowe i mają wszelkie udogodnienia. Istnieje nawet możliwość przewozu roweru. Oczywiście: niska podłoga. Ponadto są mało emisyjne, co ma znaczenie w kontekście zanieczyszczenia atmosfery, w tym:  smogu. Mimo wszystko wypadało by zachować jeden ze starych jelczy w celach historycznych, bowiem nie można popadać w paranoję z tą ochroną środowiska –  szczególnie w kontekście  masowego wzrostu  prywatnych samochodów jeżdżących po drogach i ewidentnego regresu komunikacji publicznej właśnie w naszym regionie.

Oprócz prezentacji autobusów odbyła się impreza promująca jazdę rowerami zorganizowana przez Radio Zet, na której jednak nie byłem, więc nic nie mogę o tym wydarzeniu napisać.

Niestety – rzeczywistość jest szara a nie tak różowa, a właściwie: niebieska jak w dniu otwarcia hubu. Brak narzędzi prawnych uniemożliwia koordynację rozkładów jazdy wszystkich przewoźników drogowych. Wielu z nich omija obiekt szerokim łukiem. Szczególnie uciążliwy dla mieszkańców jest brak kursów w kierunku Hrubieszowa i Tomaszowa Lubelskiego, a także Lublina.

Na szczęście takie problemy nie występują w transporcie kolejowym, bowiem każdy pociąg pasażerski zatrzymuje się na przystanku Starówka będącym integralną częścią Centrum Komunikacyjnego. Za to razi  nieaktualny rozkład jazdy pociągów wiszący w części autobusowej – brakuje w nim tylko jeszcze legendarnego pociągu do Kędzierzyna, który nie kursuje już od ponad dwudziestu lat. Rozkład jazdy zamieszczony w gablocie peronowej jest oczywiście jak najbardziej aktualny, ale o niego dbają już kolejarze. Jak w ten sposób ma wyglądać koordynacja – to ja dziękuję! Przy okazji: nowe malowanie autobusów zamojskiego MZK jest bardzo zbliżone do malatury szynobusów Przewozów Regionalnych. Zatem pod względem doszło do pełnego zbliżenia.

Istotnym mankamentem całości jest brak poczekalni dla podróżnych, uważam, że w tego typu obiektach jest to niedopuszczalne. I klimat nam się wcale nie ocieplił jeszcze, więc nie wiem skąd ta moda. Zwłaszcza, że jest pomieszczenie gospodarcze, które można z powodzeniem zaadoptować w tym celu.

Skromnie wygląda też oferta przewozowa zamojskiego MZK, ponieważ przez ul. Peowiaków przebiega tylko jedna, peryferyjna linia nr 31, która nie ma istotnego znaczenia komunikacyjnego. Wypadało by rozważyć skierowanie tu niektórych kursów linii nr 3,10,11 oraz 56, aby zapewnić dojazd z obszaru całego miasta. Na powyższym zdjęciu widzimy zabytkowego jelcza M121M o numerze 301 i możemy skonfrontować dwa rodzaje malowania pojazdów. Żółto – czerwone nawiązuje do barw flagi miasta. Pamiętam, jak  w latach 80 – tych ubiegłego wieku na niektórych autobusach zamieszczano nawet herb miasta. A widoczny na zdjęciu jelcz kursował jeszcze do piątku (5.04 ) po czym został odstawiony razem z innymi wozami serii 120M o nr 252 i 260, które ostatnio były w ruchu. Od 8.04 nowe solarisy pojawiły się na ulicach Zamościa.

Nowe autobusy MZK w Zamościu (28 października 2018 r.)

W dniu 18.10.2018 r. ( tuż przed wyborami samorządowymi ) na ulicach Zamościa pojawił się taki oto pojazd. Jest to Solaris Urbino 12 – pierwszy z zamówionych 10 w firmie Solaris. Autobus  niskopodłogowy,  wyposażony  w klimatyzację, bezprzewodowy internet oraz gniazda elektryczne służące do ładowania mobilnych urządzeń  przez pasażerów. Muszę przyznać, że faktycznie jest dosyć wygodny, zwraca uwagę też inny schemat malowania, niż dotychczas stosowany w Zamościu.

Dodatkowo testowany jest inny model o napędzie elektrycznym.

Na powyższym zdjęciu pozuje z ponad dwudziestoletnim jelczem 120M nr 252, jedynym białym. Wydaje mi się, że może być nieco za mały.

W Zamościu mamy warszawski schemat malowania autobusów. Przy okazji, ostatnio przybyło do nas 5 używanych dwunastoletnich wozów marki SOLARIS, które dostarczyła warszawska spółka Mobilis.

A to impresja z 1999 r.

Czerwony wjeżdża na rondo.

Ikarus 260.04 nr 246 na linii nr 47.

Ten pojazd również przybył jako używany z Warszawy w 1992 r. i był dosłownie nie do zdarcia. Przestał chodzić na początku 2000 r.

Trzy dupy, dwie przewale…

Tak się kiedyś kupowało bilety  w legendarnych zamojskich ogórkach jeżdżących m. in. do miejscowości Przewale przez Dub. Autobusy były zwykle zatłoczone, ale zasuwały jak rakiety.  Kierowcy,  mieć musieli  niezwykle podzielną uwagę. Bilety  to żółte świstki papieru, na których    w odpowiednich miejscach zamieszczone były kratki i tabelki zawierające cyfry  oznaczające  datę i numer kursu. Do perforacji używane były ręczne kasowniki robiące malutkie otworki w odpowiednich pozycjach. Kierowcy autobusów przeważnie  wykonywali  wszystkie czynności związane z poborem należności podczas ostrej jazdy. Nie było czasu na stanie na przystankach. Ogórki ciągle musiały być w ruchu.

Powyższe zdjęcie zostało wykonane w Biłgoraju około 2000 r. – dokładnie już nie pamiętam w jakim miesiącu. Od początku 1995 r. jeździłem regularnie przez kilka lat do tego miasta w celach służbowych właśnie najczęściej pojazdami zamojskiej spółdzielni transportowej AUTONAPAWA, funkcjonującej pomimo sporej konkurencji i w dzisiejszych czasach. Niestety, w ruchu liniowym kursowały już wtedy tylko autosany H – 9, natomiast widoczny na zdjęciu pojazd był chyba wozem technicznym. Tak mi się wydaje.

Chcecie jechać? To popchajcie! Krzyknął kiedyś kierowca do sporej grupy osób oczekujących na stanowisku 12 zamojskiego dworca PKS na rejsowy wóz do Dołhobyczowa. I wtedy cała grupa, łącznie z dziadkami i babkami, z tobołkami i wiadrami  ruszyła ze śmiechem do stojącego pod płotem, na parkingu  postojowym ogórka. Pojazd został najpierw zapchany pod stanowisko, następnie wypchnięto go na plac manewrowy i zaczęto pchać dokoła dworca, prawie aż pod ul. Hrubieszowską. W końcu silnik zaskoczył i cała grupa z radością władowała się do wnętrza. A jaka radość w momencie rozpoczęcia podróży, aż im zazdrościłem! Takie to zdarzały się obrazki na zamojskim dworcu PKS. I stąd pomysł na autobusową  kategorie na portalu kolejowym. W końcu to też transport. Spokojnie. Co do zasady poruszać się będę ciągle w sprawach kolejowych, gdyż aktualnie są mi one bliższe ale z uwagi na ogromne doświadczenie transportowe w branży drogowej a także na fakt, iż w młodości byłem miłośnikiem zamojskiej komunikacji miejskiej – a wiele zdarzeń umyka z czasem z pamięci, będę tutaj dzielił się autobusowymi wspomnieniami lub nawet aktualnymi przemyśleniami z naszymi czytelnikami, których spora grupa, tak jak ja  żywi pewien  sentyment do drogowej komunikacji zbiorowej. Nie planuję  odrębnych  artykułów czy monografii –  tak jak praktykuje w dziale kolejowym , ponieważ nie mam dużej  wiedzy ani czasu na jej pogłębianie, a wiele wspomnień z młodości już się zatarło. Będą to teksty pisane w formie blogu od czasu do czasu. I na tym kończę, ale zapraszam niebawem, 27.11.2016.

ZAMOJSKIE MIEJSKIE OGÓRKI:

To zdjęcie współczesne przedstawiające historyczny pojazd odrestaurowany przez MPK Lublin. Ale przed laty w Zamościu też mieliśmy swoją…osiemdziesiątkę.

Tytułem wstępu zacytuję podstawowe dane z Wikipedii: „Jelcz 272 MEX – autobus miejski, produkowany w latach 1963–1977 przez polską firmę Jelcz, w Jelczu (obecnie Jelczu-Laskowicach) koło Oławy. Model ten stanowi licencyjną odmianę czechosłowackich autobusów Škoda 706 RTO MTZ i Škoda 706 RTO MEX. Z powodu swojego wyglądu zwany był potocznie ogórkiem. Osadzone na podłużnicowej, nitowanej ramie z tłoczonej blachy stalowej, nadwozie Jelcza 272 MEX wykonane zostało z zamkniętych i otwartych profili stalowych łączonych ze sobą poprzez metodę spawania. Poszycie zewnętrzne wykonane zostało z blach stalowych mocowanych do szkieletowej konstrukcji nadwozia poprzez nity. W ścianie czołowej nad szybami zastosowano miejsce przeznaczone na tablicę informacyjną. W prawej ścianie bocznej autobusu pomiędzy przednią i tylną osią oraz na zwisie tylnym umieszczone zostały sterowane pneumatycznie dwuskrzydłowe drzwi prowadzące do wnętrza pojazdu. W lewej ścianie bocznej zastosowano natomiast drzwi przeznaczone dla kierowcy. Wnętrze o wysokości 1900 mm, przeznaczone zostało do przewozu 81 pasażerów z czego 28 na miejscach siedzących. Wewnątrz przestrzeń pasażerska wykończona została lakierowanymi płytami pilśniowymi, podłogę stanowiły deski sosnowe pokryte gumą. Wnętrze modelu 272 MEX ogrzewane było przez nagrzewnicę zasilaną ze zbiornika paliwa pojazdu oraz nagrzewnicę wodną”.

Tytułem dalszego wstępu zaznaczę, że dysponuję własną dosyć obszerną bazą danych w temacie zamojskiego MZK zgromadzoną dawno temu oraz bardzo szczegółowymi notatkami. Niektóre z nich są dosyć  głupie, ale sporo  bezcennych. Co ciekawe zachowało się to wszystko w odróżnieniu od wielu notatek kolejowych i jak na złość bardziej od numerów parowozów utkwiły mi w pamięci numery autobusów, a to chyba ze względu, że miałem je pod nosem w mieście, a na kolej to jednak zawsze była jakaś wyprawa, nie licząc miejskiego odcinka linii 72. Zajezdnia MZK znajdowała się  też blisko szkoły podstawowej do której uczęszczałem. Oczywiście, znana także   jest mi baza danych Fotogalerii Transportowej: http://phototrans.pl/2415,504,201,0.html z której też tu będę korzystać przy braku własnych informacji.

Pierwsza partia autobusów marki jelcz 706 RTO,  a w zasadzie: 272 MEX –  przybyła do MZK w Zamościu w kwietniu 1978 r. Były to pojazdy o numerach bocznych: 65,66 i 67. Kolejne partie tej serii przychodziły pojedynczo na przełomie lat 1978 ( od grudnia ) i 1979 ( ostatnie we wrześniu). Przyznano im  numery boczne od 78 do 89. W Galerii Transportowej TBW są podane ich numery rejestracyjne, jednak  nie będę nimi operował, pomimo, że  też mam odnotowane  w notatkach i widzę, że zdarzają się  pewne rozbieżności w odniesieniu do danych wskazanych we wspomnianej  Galerii, co wcale nie znaczy, że  moje informacje są bardziej wiarygodne. Identyfikację autobusów prowadziłem głównie na podstawie numerów bocznych a nie tablic rejestracyjnych. Muszę przyznać, że dosyć dobrze pamiętam te nasze miejskie  ogórki. Zawsze to było coś innego od wszędobylskich autosanów, których pełno było na zamojskich ulicach na początku lat 80 – tych. Autobusy różniły się kolorystycznie, w zasadzie każdy z nich  pod tym względem był  indywidualistą. Wszystkie w dniu przyjęcia do eksploatacji były już wcześniej używane,  po remoncie przeprowadzonym w Komunalnym Przedsiębiorstwie Napraw Samochodów „Kapena” w Słupsku. Niektóre  z nich ( 65 – 67 ) uzyskały nowe silniki Leyland SW-680 o podwyższonej mocy 191KM. Standardowo, pojazdy tej serii były wyposażone w sześciocylindrowy, rzędowy silnik wysokoprężny typu Skoda 706RT o mocy 160KM. Dotyczyło to pozostałych, zamojskich ogórków.

W pamięci najbardziej i tak utkwiło mi   ubarwienie poszczególnych autobusów. Było  pomarańczowe dla pojazdów o numerach:  80,85 i 89, czerwone: 78, 81,82,83,84,86 i 87, przy czym wozy różniły się odcieniem i kolorem różnych detali. Na przykład: 82 miał na biało pomalowane drzwi, zderzaki, obudowy lamp, zaś u 87 drzwi były wymalowane całe na czerwono a cała malatura była dosyć intensywna, wręcz wiśniowa. Klasyczne zaś malowanie u jelczy charakteryzowało się   białą górna część nadwozia włącznie z ramami okien  oraz  czerwoną dolną częścią ,   drzwi zaś biało – czerwone.  Ten biały to w praktyce najczęściej  był kremowy, zaś czerwień zwykle  wyblakła, najbardziej to chyba u 078 i 083. Zatem sporo detali wyróżniających, ułatwiało identyfikację pojazdów  i wyróżniało je  z daleka. Jelcze nr 79 i  88  były białe lub szare. Z kolei, w odniesieniu do pierwszej partii to charakterystyczny był  pojazd o brązowym malowaniu o numerze 65 albo 66 ( tu dokładnie nie pamiętam) , chyba raczej to drugie. Drugi z tych dwóch  był czerwony a  67 chyba biały. W Zamościu nie używano zewnętrznych półek na tablice nad przednimi szybami, czasami były nawet zaspawane i zamalowane. Mało tego,  nawet bocznych tablic nie wieszano na ogół bo uchwyty były uszkodzone. Z przodu wieszano na śrubach zewnętrzne małe tablice z oznaczeniami linii, a obok kierowcy  od środka wkładano podłużne tablice z nazwą przystanku końcowego a z tyłu od wewnątrz mocowano tablice z numerem linii. Tablice kierunkowe wewnętrzne były przez dłuższy okres drewniane, a zewnętrzne metalowe, malowane na czarno na białym tle.  Zresztą tyłki autobusów były przeważnie obryzgane błotem więc  i tak nie było nic widać, ale w autosanach to funkcjonowały jeszcze tablice boczne.  Ogólne wrażenie jakie zostało mi z tych lat jest takie, że MEX-y to dopiero były brudasy.  Druga sprawa to awaryjność. Większość ogórków co do zasady stała bez ruchu przez wiele miesięcy na terenie zajezdni. Miały one nawet specjalnie wydzielony plac postojowy blisko stacji paliw przez co można było je podziwiać do woli, gdyż rezydowały w pobliżu ogrodzenia. Niektórych to w ogóle nie widziałem w trasie. Za  najbardziej ruchliwe uznaję pojazdy o numerach: 65(66), 80,81,83,86 i 87. A najczęściej widywałem nr 80 i 81, z tym, że prawdziwą rekordzistką była pomarańczowa osiemdziesiątka. W pewnych kręgach młodzieżowych była pojazdem kultowym. W tamtych czasach nie było w Zamościu takiej różnorodności marek pojazdów osobowych i zainteresowania motoryzacyjne u dzieci i młodzieży przenosiły się znacznie częściej niż obecnie w kierunku taboru komunikacji miejskiej. Wybór fachowej prasy niewielki a o internecie nikt jeszcze nie słyszał. Dlatego pomarańczowy ogórek na ulicach Zamościa wzbudzał u nas ( młodych – jak to fajnie i miło podkreślić ) prawdziwą euforię, a dodać należy, że jeździł jak najdłużej i praktycznie bezawaryjnie – ciągle go widziałem w ruchu. Co prawda w końcowym okresie eksploatacji nie wyglądał nazbyt reprezentacyjnie co nie przynosiło chluby żywej już w tamtych czasach  legendzie, bowiem karoseria pordzewiała i połatana w wielu punktach, mnóstwo szpachli ale trzeba przyznać, że do końca służby w mieście widać było ślady wielkiej urody bowiem utrzymane zostały charakterystyczne pomarańczowe barwy. Wydaje mi się, że jeszcze chodził, jak już przyszły pierwsze berliety, czyli pod koniec 1983 r, a myślę, że nawet do 1985 r. go widywałem w trasie, ale tego to już dokładnie nie pamiętam, gdyż  nowoczesny tabor zepchnął babkę w cień. No właśnie, to w zasadzie zawsze była ta osiemdziesiątka. Jak jej zabrakło  to już  każdego ogórka tak nazywałem. Nawet tego, który przez jakiś czas jeździł w PGK jako karawan. Pomalowany na czarno ze ściętym tyłem, gdzie zamontowano drzwiczki, przez które wkładało się trumnę. Z przodu znajdowały się miejsca dla uczestników pogrzebu. To też była osiemdziesiątka, mimo, że  ten specyficzny pojazd  raczej nie wywodził się z  MZK. Nawet   ładne dziewczyny zdarzało mi się określać jako osiemdziesiątki, co niestety wywoływało zupełnie odwrotne reakcje od oczekiwanych.

Ale powróćmy do autobusów. Dużym atutem pomarańczowej gwiazdy szos był charakterystyczny dźwięk silnika i wcale nie był to śpiew czy poezja tylko ochrypłe rzężenie. Motor stary, ale jak było widać jary. Jelcze miały silnik umieszczony w przedniej części pojazdu, nad osią kół przednich, tuż obok kierowcy. Od wewnątrz przykrywała go solidna, dosyć duża i silnie wybrzuszona  pokrywa służąca często za  część bagażową. To z jej czeluści wydobywały się różnego rodzaju syki  i prychania, wydawane szczególnie podczas zmiany biegów. A właśnie  osiemdziesiątka pod względem tych dźwięków to przypominała parowóz. Osiemdziesiąty jelcz był po raz ostatni widziany prze ze mnie jak żwawo przejeżdżał przez skrzyżowanie na Nowym Rynku zjeżdżając z ul. Partyzantów na ul. Reja w ramach obsługi linii 5. Na piątce w ostatnim okresie służby często znajdował on zatrudnienie. Który to był rok – zabijcie mnie ale nie mogę sobie przypomnieć, a akurat tego nie odnotowałem.  Kultowa osiemdziesiątka razem z kilkoma innymi jelczami po zakończeniu służby w MZK została ponoć przekazana do spółdzielni Autonaprawa w Zamościu, gdzie po przebudowie ( zmiana drzwi z automatycznych na tradycyjne oraz przebudowa układu siedzeń ) pojeździła jeszcze trochę jako autobus podmiejski. Tego etapu w jej życiu to już nie śledziłem, bowiem miałem akurat nowocześniejsze berliety na głowie. Większość jelczy została pocięta na złom w bazie MZK w latach 1982 – 1983. Było tam specjalne stanowisko kasacyjne przy płocie od strony północnej i sam obserwowałem kilka razy tego typu akcje, trwające zwykle raptem jedną dniówkę. Zdarzało się nawet tak, że autobus jednego dnia jeździł po mieście w ruchu planowym, a na drugi dzień lądował pod palnikiem. Tak było na przykład z pojazdem o numerze bocznym 82. To był specyficzny autobus, bowiem przez jakiś czas pełnił funkcję pogotowia technicznego. Miał specjalnie przebudowane wnętrze w tym celu, a z zewnątrz to chyba się niczym nie wyróżniał.

Brązowy MEX 65 czy też 66 wyciął mi kiedyś niezły numer. Otóż stoję sobie, któregoś wiosennego poranka w pobliżu dworca kolejowego i widzę z daleka, że jedzie. Podbiegam do przystanku i wsiadam do jedynki. Autobus ostro zasuwa i faktycznie czuć było moc  nowego silnika, którego miły dla ucha warkot  gryzł się z prawdziwie obskurnym wnętrzem. Wewnątrz pełno ludzi ale pomieszczenie  takie jakieś mroczne niczym z opowieści Egdara Poe. Ogromny, metalowy kasownik strzela jak z działa, przysłuchiwałem się bowiem   i tak biletu nie posiadałem. Przystanek końcowy: Płoskie III. Podróżni jednak chcą jechać dalej. Baby z jajami i serem podniosły krzyk, że strasznie daleko. Dużo was jest – pyta kierowca, odwracając głowę. Było kilka kobiet i ja. Autobus rusza ostro i zajeżdża pod tzw. mleczarnię, będącą jednak tylko punktem skupu mleka. Wszyscy wysiadamy, a tymczasem zatrzaskują się drzwi i ogórek pośpiesznie oddala się w kierunku miasta. Zrobił mnie w konia, bowiem odjechał kilka minut przed czasem – wtedy to norma. I wcale nie było tak daleko od przystanku na którym zatrzymał się pierwotnie, tylko te baby podniosły larum i już siłą rzeczy musiałem z nimi jechać. Przy mleczarni była tylko pętla. Ja akurat śpieszyłem się do szkoły a i tak musiałem poczekać godzinę na przystanku w Płoskiem III – znajdował się w tym samym miejscu co obecnie, nawet chyba jeszcze stoi ta sama budowla nadgryziona zębem czasu. . Kursy w tamtym okresie były co godzinę, przy czym jedynka nie miała przerwy w godz. 9 do 12 jak niektóre inne linie. Poszedłem nawet ścieżką przez pola  w kierunku tzw. stacji, czyli przystanku kolejowego Płoskie Zamojskie, ale nie zanosiło się, że odjedzie stamtąd żaden pociąg do Zamościa  w najbliższym czasie. Nie daleko ta kolej więc   szybko wróciłem na przystanek autobusowy, oczywiście żaden PKS się nie zatrzymał i  musiałem czekać do następnego kursu jedynki. I tak czekałem, aż przyjechały już trzy pojazdy: dwa autosany H – 9 i brązowy jelcz. Linie: 0,31 i 1. Oczywiście, tym razem wozy odstały swoje bo kierowcy musieli pogadać, więc ostatecznie spóźniłem się na lekcje do szkoły.

Z kolei jelcz o numerze bocznym 087 uciekł mi kiedyś z przystanku Róży Luksemburg, aktualnie: Peowiaków – tam gdzie obecnie jest  planowany HUB komunikacyjny. Jechał na linii 8 w relacji Zamość – Hubale i oczywiście bezczelnie mi zwiał  gdy oglądałem pobliską infrastrukturę kolejową w tym: pracujące suwnice, stojące pod nimi węglarki i manewrowy parowóz Ty2. Ósemka oczywiście wystartowała z przystanku początkowego  przed planem a kierowca  nawet bezczelnie zamknął mi tylne drzwi przed nosem. Sytuacja jednak mniej dramatyczna od przygody w Płoskiem bowiem planowałem podjechać tylko jeden przystanek…do szkoły. Czas przejścia  piechotą do placówki  oświatowej   dla tak młodego człowieka jakim byłem na początku lat 80 – tych z planowanego współcześnie, ale niewybudowanego jeszcze  HUB-a wynosił około 5 minut. Poszedłem zatem pieszo, ale oczywiście w ostatniej chwili skręciłem na   północną stronę w kierunku cmentarza. Na ulicach i torach takie ciekawe rzeczy a mi każą chodzić do szkoły, toż to  ogromna strata czasu i energii. Na szczęście  miałem tego stanu rzeczy świadomość. Poczekałem zatem na powrotny kurs ósemki, którą podjechałem oczywiście tylko jeden przystanek w kierunku bazy MZK. A potem do Mokrego, a tam był wrak miejskiego SANA zaadoptowany jako przebieralnia klubu sportowego. I tak przeżyłem piękny dzień nie goszcząc wcale w szkole, ale dzięki temu dobrze zapoznałem się z osiemdziesiątym siódmym jelczem i do tej pory pamiętam dosyć eleganckie jak na MEX-owskie standardy wykończenie wnętrza i bardzo starannie malowanie żywymi kolorami czerwieni. Jelcz niczym stare, wytrawne wino. Nie było tak ponuro jak w tym brązowym, żywe i przyjemne barwy.

Już  na początku lat 80 – tych przejażdżki miejskimi MEXami należały do wyjątkowych atrakcji wartych popełnienia drobnych grzeszków.  Niestety, niektórymi wozami nie udało mi się przejechać ani razu, jak napisałem wyżej – były ciągle odstawione na zajezdni. To dotyczyło  pojazdów z numerami bocznymi: 67,78,79,83 i 88. Och, ileż bym dał, żeby przenieść się znowu w czasie, toż to żadna zagraniczna wycieczka nie dostarczy mi takich wrażeń jak przeżyłem tamtego dnia. No dobra, czytelnicy LKN chyba i tak mnie nie rozumieją. Dano: 29.10.2017 r.

PS Zdjęcie zamojskiego ogórka nr 82 znajduje się w poniżej podlinkowanym tekście:

http://przewodnikzamosc.pl/?tag=stare-zdjecia-zamosc